Dalgalı Denizlerde Gemiyi Yüzdürmek: Osmanlı’nın Sanayileşme Hamleleri

Ekonomi Tarihinden Seçme Vakalar dersinde bu dönem ele aldığımız makalelerden bir kısmı sanayi devrimi sürecinde sosyo-ekonomik, jeopolitik ve bölgesel faaliyetlerdi. İngiltere ve Hollanda’nın uzakdoğu asyadaki sömürge faaliyetlerini detaylıca ele aldık.

Bu hafta ise Osmanlı İmparatorluğu’nun endüstri devrimi sürecindeki faaliyetlerini inceliyoruz.

Bu kapsamda 3 makaleyi analiz ediyoruz:

1- Ekrem Erdem’in kaleme aldığı “Sanayi Devriminin Ardından Osmanlı Sanayileşme Hamleleri: Sanayi Politikalarının Dinamikleri ve Zaafiyetleri”

2- Ramazan İzol ve Murat Cingöz’ün kaleme aldığı “MERKANTALİZM VE SANAYİ DEVRİMİ SÜRECİNDE OSMANLI DEVLETİ’NİN KONUMU.”

3- Ali Eşiyok tarafından kaleme alınan “Osmanlı İmparatorluğu’nun dünya ekonomisine eklemlenmesinde bir dönüm noktası: 1838 serbest ticaret anlaşması” makaleleri.

Elimizdeki veriler, Osmanlı Devleti’nin İngiltere’de başlayan sanayi devrimini yakından takip ettiğini ve birçok hamleye imza attığını gösteriyor. Fakat günün sonunda bu çabaların kısıtlı bir etkisinin olduğu göze çarpıyor.

Öyle ki, 1840'lı yıllarda devlet bütçesinin 8'de biri sanayi yatırımlarına ayrılıyor. Hatta 1847–48 yıllarında bu rakam bütçenin 6'da birine kadar çıkıyor. Devlet eliyle o yıllarda kurulan büyük ölçekli fabrika sayısı 160'ı buluyor.

Peki 1830'larda başlayarak atılan bu adımların, kurulan onlarca sanayi mekteplerinin, Yedikuleden başlayarak Küçükçekmece’ye uzanan bölgenin Türk Manchester’i, Leeds’i, Birmingham’ı yapılması için atılan adımlarının, şirketleşme çabalarının, 1863 Islah-ı Sanayi Komisyonu’nun, demiryolu projelerinin hayata geçirilmesinin nasıl bir etkisi oldu? Osmanlı sanayi politikalarının etkisi neden sınırlı kaldı?

Bu sorulara sonraki yazılarımızda cevap vereceğiz.